مقدمه

هيچ غذا يا نوشيدني ديگري جاي شير مادر را نمي گيرد .همه مادران مي توانند كودكانشان را با شير خود تغذيه كنند به شرط آنكه هر وقت كودك ميل دارد به او شير بدهند . آمادگي مادر در طي دوران بارداري و قبل از زايمان عامل مهمي در موفقيت مادر در امر شير دهي ميباشد .اميد است با مطالعه اين مطلب شاهد موفقيت شما مادر گرامي در امر شيردهي باشيم
براي نوزادبهترين غذاست
سهل الهضم است و با كفايت به مصرف ميرسد شير خوار را در برابر ابتلا به عفونت ها محافظت مي كند منجر به تكامل ضريب هوشي ميشود شير مادر حاوي آب و ويتامينهاي كافي است آهن شير مادر كم ولي جذب آن خوب است پروتئين شير مادر به راحتي هضم ميشود براي مادر سلامت مادر راتضمين مي كند حاملگي مجدد را به تاخير مي اندازد به استحكام و ايجاد رابطه عاطفي بين مادر ونوزادكمك مي كند چگونگي توليد شير با خروج جفت تغييرات هورموني باعث توليد شير مي شود و اگر مكيدن شير خوار توام با تخليه پستان نباشد كم كم شير خشك ميشود .مقدار توليد شير بستگي به مدت مكيدن شيرخوار دارد و اين به شرطي است كه پستان مادر دهان شيرخوار را پر كرده تا بتواند خوب بمكد. نكته :اگر پستانها پر از شير باقي بماند و تخليه نشود ترشح شير متوقف مي شود .مكيدن پستان توسط شير خوار باعث انتقال پيامهاي حسي از نوك پستان به مغز و در نهايت توليد و ترشح شير مي شود . تغييرات در تركيب شير مادر شيري كه پستانها در روزهاي اول پس از زايمان توليد ميكنند را كلستروم گويند كه غليظ و زرد رنگ و يا به رنگ آبي است و سرشار از ويتامين آ است. شيري كه در ابتداي هر وعده شيردهي از پستانها خارج مي شود راشير پسين گويند و شيري است كه در انتهاي هر وعده شيردهي از پستانها خارج مي شود راشير پيشين گويند . اين شير مفيد تر است زيرا سرشار از چربي است و اين چربي ها انرژي زياد شير مادر را فراهم ميكند ،به همين دليل در تغذيه با شير مادر نبايد به سرعت به شيردهي خاتمه داد. نحوه صحيح بغل كردن كودك در هنگام شير خوردن - سر و بدن كودك بايد در يك خط مستقيم قرار بگيرد - صورت كودك بايد روبروي پستان و بيني در مقابل نوک پستا ن قرار بگيرد - مادر بايد تمام بدن كودك را در آغوش بگيرد - بدن كودك در تماس نزديك با بدن مادر باشد وضعيت نادرست شير خوردن وضعيت درست شير خوردن نادرست شير خوردن * درد به هنگام شير دادن و زخم نوک پستان یا شقاق * عدم تخليه كافي پستان * احتقان پستان * جريان ضعيف شير * نا رضايتي شير خوار* امتناع شير خواراز مكيدن پستان * كاهش ترشح شير * اختلال وزن در شير خوار وضعيتهاي مختلف شير دهي وضعيت زير بازو نگاه داشتن كودك با بازوي طرف مخالف پستان شير دهي در وضعيت خوابيده عواملي كه به رگ كردن پستان مادر (جهش شير )كمك مي كند عبارتند از: آرامش مادر شنيدن صوت قران كريم نوشيدن نوشيدنيهاي گرم درخلال شير دادن دراز كشيدن دوش گرفتن نفس عميق كشيدن تماس پوست به پوست در ساعت اول تولد پس از زایمان به استحكام پيوند عاطفي ميان مادر و كودك و شروع موفق تغذيه با شير مادركمك مي كند خطرات تغذيه كودك با موادي غير از شير مادر -جانشين تغذيه نوزاد با كلستروم مي شود - كودك مستعد ابتلا بيشتر به عفونتهاي اسهال ،سپتي سمي ،و مننژيت مي شود -احتمال بروز آلرژي و اگزما افزايش مي يابد -با مكيدن نوزاد تداخل پيدا مي كند ؛بدين صورت كه احساس گرسنگي كودك را ارضا مي كند ؛بنابراين كودك تمايل كمتري نسبت به تغذيه با شير مادر خواهد داشت -باعث سر درگمي شير خواردر گرفتن پستان مي شود اگر شير خوار در هفته اول و دوم نتوانست پستان مادر را بگيردباید -شير را دوشيده و با فنجان به كودك داد. -مقدار كمي از شير را مستقيما به داخل دهان شير خوار دوشيد -به شير خوار اجازه داده تا درتماس پوست به پوست با مادر ،با ميل خود پستان را بگيرد تغذيه با شير مادر در طول بيماري كودك باعث بهبودي سريعتر كودك مي شود اگر مكيدن كودك بيمار خوب است مادر بايدبه دادن بيشتر (بيش از 12 بار در شبانه روز )تشويق شود. اگر نوزاد پستان را مي مكد ولي مكيدن او كمتر از قبل شده به مادر توصيه مي شود دفعات تغذيه را بيشتر كند اگر نوزاد قادر به مكيدن پستان نيست يا به قدر كافي نمي مكد شير مادر را دوشيده با فنجان و قاشق به نوزاد داده شود اگرشير خوار قادر به خوردن شير دوشيده شده از طريق فنجان نيست شير دوشيده شده مادر را از طريق لوله معدي بايد به او داد اگرشير خوار قادر به تغذيه از راه دهان نباشد بايد دوشيدن شير ادامه يافته تا مجدد شير خوار قادر به تغذيه از راه دهان باشد ماساژ شانه و گردن مادر –ماساژ ملايم پستان علل امتناع شير خوار ازگرفتن پستان 1:بيماري 2:درد 3:گرفتگي بيني 4:خواب آلودگي 5:اشكال در روش شيردهي 6:استفاده از شيشه يا پستانك 7:يكباره جاري شدن شير به مقدار زياد باقي گذاردن يك قطره كوچك از شير بر روي نوك پستان ،به سلامت نوك پستان كمك مي كند. اگر شير خواري به اندازه كافي ادرار مي كند به اين معناست كه به مقدار كافي شير دريافت مي كند . بسياري از مادران به دليل اينكه شير خوارشان زياد گريه مي كند شروع به دادن غذا ،مايعات ،شيشه و....مي كنند در حاليكه تنها يكي از دلايل گريه نوزاد مي تواند گرسنگي او باشد و دلايل متفاوت ديگري براي گريه نوزاد وجود دارد از جمله قولنج ،بيماري يا درد ،خستگي ،گرم بودن ،سرد بودن ،كثيف بودن ،غذاهاي مادر،داروهاي مادر و .... علائم اصلي حاكي از نا كا في بودن شير مادر -وزن گيري نا كافي به شرط سالم بودن شير خوار -دفع ادرار پر رنگ و كاهش يافته (كمتر از 6 بار در شبانه روز) نكته :اگر نوزاد در دو هفتگي وزن تولد را باز يافته يا اگر بعد از هفته اول روزانه 15-30 گرم وزن مي گيرد كمبود شير وجود ندارد ولي اگر بعد از هفته دوم زندگي وزنش كمتر از وزن تولد است يا وزن گيري كمتر از مقدار فوق دارد و بيماري ندارد بايستي به فكر كمبود شير بود. نكته:گفته ميشود اگر كهنه شير خواربه دفعات زياد خيس ولي اجابت مزاج نداشته باشد و وزن گيري مناسبي نداشته باشدبايد فكر كرد كه كالري كافي دريافت نمي كند.يعني شير ابتداي پستان را مكرر خورده ولي آنقدر ادامه نداده كه شير پسين يا انتهايي پستان را بخورد و کالری کافی دریافت کند. گريه شير خوار به دليل جهش رشد چند روزي شير خوار بسيار گرسنه به نظر مي رسد و تمايل دارد دفعات بيشتري بخورد ،اين حالت در حوالي هفته دوم و 6هفتگي و 12 هفتگي ديده مي شود ولي در هر زماني ممكن است اين حالت ديده شود كه به علت جهش رشد و نياز بيشتر كودك به غذاست كه با چند روز مكيدن قويتر و بيشتر پستان توليد شير را افزايش داده و مجدد به حالت عادي باز مي گردد . توليد بيش از حد شير وقتي شير خوار به پستان گذاشته نشود ممكن است بخواهد مكرر بخورد يا مدت طولاني بمكد در اين صورت پستان مادر بيش از حد تحريك شده توليد شير افزايش مي يابد يا قبل از اينكه شير خوار شير يك پستان را به طور كامل مصرف كند مادر پستان را از او گرفته و به پستان ديگر بگذارد ،در اين صورت شير خوار شير پيشين بيشتري دريافت مي كند و ممكن است مدفوع شل ،سبز رنگ و وزن گيري ناكافي داشته يا خوب رشد نكرده ولي گريه اش زياد باشد و بخواهد مكرر يا طولاني شير بخورد در اين صورت مادر شير فراوان دارد اما ممكن است فکر کند شيرش كافي نیست. ممكن است مادر به دليل اينكه در ابتدا با حجم كم آغوز مواجه شده است فكر كند كم شير است در حاليكه بايد بداند مقدار آغوز كم است و از روز 2-3 به بعد شير زياد مي شود. مشكلات پستان در شير دهي و نحوه برخورد با ان: 1- نوك پستان فرو رفته بلافاصله بعد از زايمان شير خوار تغذيه با پستان را شروع كنيد .تماس پوست به پوست با مادر پيدا كندو با استفاده از پمپ شير دوش يا سرنگ نوك سينه را بر جسته تر كنيد.در صورت لزوم در هفته اول و دوم شير از پستان دوشيده و با فنجان به كودك داده شود . در زمان شير خوردن لازم است شير خوار مقدار زيادي از نسج پستان را در دهان بگيرد نه فقط نوك آن را .مي توان از كودك يا فرد بزرگتري براي مكيدن به منظور بيرون كشيدن نوك پستان مادر استفاده نمود. مي توان با استفاده از سرنگ يا بطري آب گرم نوك پستان را به بيرون كشيد. 2-نوك بزرگ: گاهي اوقات اگر شير خوار كوچك باشد يا مكيدن نا موثر داشته باشد ممكن است مكيدنش مشكل شود. در اينصورت دوشيدن با دست منجر به نرم شدن نوك و هاله پستان ميشود و اجازه مي دهد كه شير خوار راحت تر پستان را بگيرد. 3- نوك صاف يا كوچك در اين حالت فشردن پستان و هاله پستان بين دو انگشت كه تا حد ممكن نوك سينه را بر جسته تر كند؛كمك كننده است. نرم كردن نوك و هاله پستان قبل از تغذيه(با كمي دوشيدن) نيز كمك ميكند . بيرون كشيدن نوك پستان با شير دوش برقي قبل از تغذيه نيز مي تواند مفيد باشد. 4-پستان محتقن تاخير در شروع تغذيه با شير مادر ،خوب نگرفتن پستان ،عدم تخليه مكرر شير و محدود كردن زمان شيردهي مي تواند منجر به احتقان در پستان شود. بهترين راه درمان احتقان پستان همان تخليه شير است .اگر شيرخوار مي تواند بمكد بايد مكرر تغذيه شود ،در غير اين صورت شير دوشيده شود . موارد زير به جريان يافتن شير و نرم شدن پستان كمك مي كند : كمپرس گرم روي پستان يا دوش گرفتن با آب گرم ماساژ گردن و پشت ماساژ ملايم پستانها استراحت مادر تحريك پوست و نوك پستان پس از تخليه پستان محتقن ،كمپرس سرد روي پستانها به كاهش ورم در پستانها كمك مي كند. روشهاي دوشيدن شير 1 : دوشيدن شير با دست 2:استفاده از پمپهاي شير دوش دستي يا الكتريكي دوشيدن شيربا دست مفيدترين طريق دوشيدن است كه نياز به هيچ وسيله اي ندارد و مادر مي تواند در هر جا و هر زماني كه نياز دارد به انجام آن بپردازد . روش دوشيدن شير با دست 1:شست در بالا و دو انگشت اول زير پستان قرار گيرد 2: پستان بايد به طور مستقيم به طرف قفسه سينه فشار داده شود . پستان هاي بزرگ را ميتوان قدري بالا آورده بعد فشار داد. 3:سپس پستان ها را به كمك شست و انگشتان به طرف جلو آورده و به قسمت لبه آرئول فشار وارد نموده تا شير به آساني خارج شود 4:محل قرار گرفتن انگشتان دور هاله قهوه اي پستان را بايد تغيير داده تا تمام ذخاير شير تخليه شود 5: دوشيدن شير20-30دقيقه وقت مي گيرد شير دوشيده شده را مي توان :
48 ساعت در يخچال 2هفته در جا يخي 3 ماه در فريزر هاي خانگي نگهداري كرد. ذوب كردن شير منجمد شده بايد به آهستگي انجام گيرد و ظرف شير دوشيده شده در داخل آب ولرم قرار داده تا ذوب شود . چگونگي تغذيه شير خوار با فنجان 1: شير خواررا مستقيم يا نيمه نشسته نگاه داريد 2: فنجان شيررا جلوي لبهاي شير خوارنگه داريد 3: فنجان را يك بر كنيد تا شير با لبهاي شير خوار برسد 4: نوزاد كم وزن شيررا با زبان به داخل دهان مي كشد 5: نوزاد بزرگتر شير را مي مكد 6: شير را داخل دهان كودك نريزيد 7:وقتي نوزاد به حد كافي شير خورد دهانش را مي بندد و بيش از آن شير نمي خورد شيردهي در مادران شاغل به منظور حمايت از مادران شاغل در دوران شير دهي قانون مرخصي زايمان به مد ت 6 ماه و همچنين قانون يك ساعت مرخصي براي شيردهي در طي ساعات كارتا24ماهگي كودك توسط مجلس شوراي اسلامي تصويب شد . لذا كليه خانمهاي شاغل ميتوانند طي مرخصي زايمان نوزاد را با شير خود تغذيه نمايند . بعد از برگشت از كار لازم است مادر دفعات تغذيه نوزاد در عصر و شب را افزايش دهد.ضمنا مي تواند شير خود را در شيشه و براي تغذيه شيرخوار ذخيره كند .اطرافيان مي توانند اين شير را با فنجان ؛قاشق يا ليوان به شيرخوار بدهند. تغذيه در دوران بارداري جنين كاملا وابسته به مادر است و مواد غذايي كه مادر دريافت ميكند از راه جفت به جنين ميرسد ،بنابراين تغذيه مناسب مادر باردار علاوه برتامين سلامت خودش ،در سلامت جنين و نوزاد آينده هم نقش مهمی دارد. غذاي روزانه مادر باردار بايد دارا ي همه گروههاي غذايي باشد چون استفاده از يك گروه غذايي همه مواد لازم را تامين نمي كند گروههاي غذايي عبارتند از : 1-گروه نان و غلات مواد اين گروه منبع خوبي براي توليد انرژي است .از قبيل انواع نان مخصوصا نان سبوس دار مثل نان سنگك و برنج و ماكاروني ،جوو گندم و ذرت 2-گروه گوشت و حبوبات و تخم مرغ و مغزها اين گروه غذايي پروتئين و آهن بدن را تامين ميكند و مواد غذايي موجود در اين دسته براي خون سازي ،تكامل سيستم عصبي و رشد جنين لازمند.مانند انواع گوشت قرمز ،مرغ ،ماهي ،تخم مرغ ،انواع مغزها ،انواع حبوبات . به منظور جلوگيري از سرايت بيماريهاي انگلي حتما بايد گوشت كاملا پخته شود .ضمنا مخلوط غلات و حبوبات مانند عدس پلو و لوبيا پلو منبع خوبي از پروتئين براي مادر باردار است. 3-شير و فراورده هاي آن مانند پنير ،ماست ،كشك. مصرف اين مواد هم كلسيم بدن مادر را تامين مي كند و هم براي استخوان بندي جنين و شكل گيري و استحكام دندانهاي او در آينده ضروري است. علاوه بر كلسيم اين گروه داراي مواد غذايي ديگري مثل فسفر و انواع ویتامین آ،ب بوده و منبع تامين پروتئين نيز مي باشد. 4-سبزي ها و ميوه ها اين گروه شامل انواع سبزي ها مثل كاهو ،هويج ،گوجه فرنگي ،سيب زميني ،جعفري ،انواع ميوه هاي تازه و خشك (توت خشك ،كشمش،انجير،و.... )كه شامل ويتامينهاي مورد نياز بدن بخصوص ويتامين آ ( سبزيهاو ميوه هاي سبز تيره ،زرد ،نارنجي مثل سبزي خوردن ، كاهو زرد آلو هويج و...) و ويتامين ث(انواع مركبات،فلفل دلمه اي ،گوجه فرنگي و...) و مقداري آهن هستند . براي تامين ويتامين ث لازم است سبزيجات و ميوه جات به صورت تازه مصرف شود ،زيرا طبخ اين مواد ويتامين ث را از بين مي برد. در مورد مصرف سيب زميني توصيه مي شود ابتدا كاملا تميز شسته شود و با پوست پخته شود. مصرف مقدار كافي مواد غذايي حاوي كلسيم ، پروتئين، ويتامين ث و همچنين اسيد فوليك در دوران بارداري سلامت مادر و جنين را تامين مي كند . اسيد فوليك ماده اي است كه مصرف آن بخصوص در سه ماهه اول بارداري براي رشد سيستم عصبي جنين لازم است . –سبزيجاتي مثل گل كلم و اسفناج منبع خوبي براي اسيد فوليك مي باشد. غذاهاي چرب ،شيريني ،مواد تحريك كننده مثل :چاي و قهوه در بارداري بايد با احتياط مصرف شود. به طور كلي بايد به زنان حامله توصيه شود هر چه دوست دارند و به هر ميزان مي خواهند بخورند هر چه افزايش وزن در دوران بارداري بيشتر باشد افزايش وزن بعد از زايمان هم بيشتر است منبع:جزوه راهنماي مشاوره با مادران براي تغذيه با شير مادر-ترجمه :دكتر فريور و سوسن سعدونديان
گرداورنده:اسما فاروقي نام مجموعه:راهنماي مادران باردار در خصوص شيردهي